Zorgen bij mobiel 5G-netwerk

De Noordboulevard en het Zwarte Pad op Scheveningen worden gebruikt voor experimenten met het nieuwe supersnelle 5G-netwerk. Wethouder Bruines kondigde dit aan in het programma Spuigasten en benadrukte daarbij de positieve aanwendingen van een 5G-netwerk voor de stad. Den Haag wil het netwerk gebruiken voor haar Smart City-strategie. Maar het uitrollen van het 5G- netwerk heeft ook heel veel negatieve aspecten zoals de invloed ervan op veiligheid, privacy en gezondheid.

In schriftelijke vragen aan het college vraagt de Haagse Stadspartij de mogelijkheid van cybercriminaliteit met betrekking tot de vergaarde data van personen, bedrijven en overheidsinstellingen via 5G te onderzoeken. En ook het risico op commerciële doorverkoop van privédata, bedrijfsgegevens en overheidsdata aan derden en het doorsluizen van die data naar overheidsdiensten en staatsbedrijven al of niet in het buitenland daarin mee te nemen.

Bij het uitrollen van het 5G-netwerk over de stad kunnen mogelijk overlast, schade en functie-uitval optreden door interferentie van hoogfrequente zendsystemen op bijvoorbeeld medische apparaten zoals pacemakers en ziekenhuisapparatuur, communicatiesystemen van politie en brandweer, (winkel)betalingssystemen en dergelijke. Dit zou ook uitvoerig moeten worden onderzocht.

Joris Wijsmuller vraagt het college hoe en voor welke frequentiebanden mogelijke gezondheidseffecten worden gemonitord en over welke periode de blootstelling zich tijdens het gezondheidsonderzoek uitstrekt. Bewoners moet kenbaar worden gemaakt waar ze melding kunnen doen bij eventuele gezondheidsklachten.

De Haagse Stadspartij wil verder weten door wie de metingen worden verricht en de testen gemonitord en wanneer de resultaten en kosten bekend zijn.

Schriftelijke vragen: Scheveningen proeftuin voor experimenten met 5G
Indiener: Joris Wijsmuller

Het raadslid de heren Wijsmuller en Smit en mevrouw Arp hebben op 10 februari 2020 een brief met daarin twaalf vragen aan de voorzitter van de gemeenteraad gericht. Overeenkomstig artikel 30 van het reglement van orde voor vergaderingen en andere werkzaamheden
van de raad, beantwoordt het college deze vragen als volgt.

Op 20 juni 2019 heeft het college de vragen van de raadsleden Smit, De Vuyst, Wijsmuller, Drost en Hoijnck van Papendrecht beantwoord (RIS302588), en op 3 juli vond in de commissie Bestuur een werkbespreking over 5G plaats. Sindsdien hebben de ontwikkelingen op het gebied van 5G niet stilgestaan, en zaterdag jongstleden sprak de wethouder Economie met enige trots in het radioprogramma ‘Spuigasten’ over de proeftuin in Scheveningen voor experimenten met het 5G netwerk. Overeenkomstig art. 30 van het Reglement van Orde stelt Joris Wijsmuller van de Haagse Stadspartij de volgende vragen

1. De wethouder stelt in het radioprogramma ‘Spuigasten’ [1] dat in een afgebakend gebied op Scheveningen de mogelijkheden van 5G worden onderzocht in een gecontroleerde situatie waarbij alles wordt gemonitord, alles wordt gemeten en waarbij kan worden ondervonden
waar in de praktijk tegenaan wordt gelopen bij vraagstukken als het delen van gegevens, wie nu waarvoor precies verantwoordelijk is en wat je wel en wat je niet kunt doen zodat daar weer afspraken over kunnen worden gemaakt. Door wie worden de metingen verricht en de testen
gemonitord en wanneer zijn de resultaten bekend? Welke aspecten van veiligheid, privacy en gezondheid worden daarin meegenomen? Wanneer wordt de raad geïnformeerd over de evaluatie van de testresultaten?

Het Living Lab Scheveningen gaat dit jaar op de Noordboulevard en het Zwarte Pad van start als omgeving voor digitale innovatie in de buitenruimte. Afgelopen november is uw raad over dit onderwerp geïnformeerd met commissiebrief RIS303907 ‘Vervolg Living Lab Scheveningen’. Overheden, bedrijven, inwoners en kennisinstellingen kunnen in dit gebied werken aan digitale oplossingen voor grootstedelijke vraagstukken als bereikbaarheid, verduurzaming, participatie, veiligheid en gezondheid. Met deze aanpak wil de gemeente in een afgebakend gebied op gecontroleerde en kleinschalige wijze kennismaken met de mogelijkheden van nieuwe technologie en
innovatie en met bijbehorende aspecten als veiligheid en privacy. Eén van de toekomstige innovatieve oplossingen die een plek krijgt in het Living Lab Scheveningen is een opruimrobot die op drukke dagen zwerfvuil op het strand detecteert en opruimt. Een ander voorbeeld is het uitvoeren van natuurtellingen aan het Zwarte Pad waarbij insecten en vleermuizen worden geïdentificeerd met behulp van kunstmatige intelligentie. In totaal wordt gestart met veertien concrete toepassingen die u in de commissiebrief uit november 2019 terug kunt vinden. Het nieuwe mobiele netwerk 5G is één van de nieuwe technologieën en één van de communicatienetwerken die in de toekomst een plek kunnen krijgen in het Living Lab Scheveningen. Per toepassing wordt bekeken welke technieken en communicatienetwerken worden gebruikt. Zoals in de commissiebrief RIS303907 ‘Vervolg Living Lab Scheveningen’ staat vermeld, wordt het Living Lab Scheveningen aan het einde van deze collegeperiode geëvalueerd. Deze evaluatie wordt met de raad gedeeld. Het meten en monitoren van de sterkte van elektromagnetische velden bij antennes is een landelijke verantwoordelijkheid van het Agentschap Telecom. Het Agentschap Telecom verricht ook metingen bij 5G-netwerken in Den Haag. Zo wordt ook tijdens toekomstige trajecten met 5G in Scheveningen gecontroleerd of de elektromagnetische velden binnen de internationaal aanbevolen blootstellingslimieten blijven. De metingen zijn openbaar en terug te vinden op de website van het Antennebureau.

2. Onderkent het college het gevaar van cybercriminaliteit met betrekking tot de vergaarde data van personen, bedrijven en overheidsinstellingen via 5G (denk aan systeem´hacks’, wijziging data, misbruik data)? Welke veiligheidsmaatregelen worden getroffen om dit te voorkomen en acht het college die voldoende?

Het gevaar van cybercriminaliteit verdient dagelijks aandacht van de gemeente, andere overheden, bewoners en bedrijven. Cybercriminaliteit vormt een risico bij zowel het gebruik van vaste als mobiele telecommunicatienetwerken. De beveiliging van telecomnetwerken is een verantwoordelijkheid van de telecombedrijven. Hierbij stelt de rijksoverheid regelgeving op om de weerbaarheid van de netwerken van telecomaanbieders te verhogen. Per toepassing die in het Living Lab Scheveningen wordt ontwikkeld, wordt een impactanalyse voor deinformatieveiligheid opgesteld. Hierbij wordt vooraf bekeken welke veiligheidsmaatregelen noodzakelijk zijn. De gemeente kiest juist voor een de inrichting van een Living Lab om bij digitale innovatie in een vroeg stadium de dialoog te voeren over zaken als cybersecurity en privacy. Een proefomgeving is hiervoor van belang. Daarnaast wordt de beveiliging van de digitale infrastructuur van het Living Lab Scheveningen onderdeel van het safety & security-thema van de landelijke smart city-agenda (RIS299182). Verschillende partners, zoals de politie en The Hague Security Delta, werken mee aan de uitvoering van deze agenda.

3. Onderkent het college het mogelijke optreden van overlast, schade en functie-uitval door interferentie van hoogfrequente zendsystemen op bijvoorbeeld medische apparaten zoals pacemakers en ziekenhuisapparatuur, communicatiesystemen van politie en brandweer,
(winkel)betalingssystemen en dergelijke? Hoe wordt uitval, schade en overlast voorkomen? Volgens welke regeling worden getroffen burgers, bedrijven en instellingen gecompenseerd?

De rijksoverheid stelt producteisen aan telecommunicatieapparatuur en houdt hier toezicht op. Dit is geen verantwoordelijkheid van de gemeente.

4. Onderkent het college het risico van commerciële doorverkoop van privédata, bedrijfsgegevens en overheidsdata aan derden, dan wel het gevaar van doorsluizen van die data naar overheidsdiensten en staatsbedrijven al of niet in het buitenland? Hoe denkt het college
misbruik van dergelijke data-overdrachten te voorkomen?

Het maatschappelijk nut staat centraal bij de verschillende digitale toepassingen die in het Living Lab Scheveningen worden ontwikkeld. Om die reden kiest de gemeente ervoor het Living Lab zelf te exploiteren. Alle partijen zijn hoe dan ook gehouden aan de Algemene Verordening Gegevensbescherming. Per toepassing die in het Living Lab Scheveningen wordt ontwikkeld, wordt een data protection impact assessment (DPIA) opgesteld. Ook past de gemeente de ‘principes voor de digitale samenleving’ van de VNG toe. Deze principes richten zich op verantwoord datagebruik in de openbare ruimte. Telecombedrijven zijn verantwoordelijk voor het beveiligen van de data die via vaste en mobiele telecommunicatienetwerken worden gedistribueerd. Zie hiervoor ook het antwoord op vraag 2.

5. Hoe en voor welke frequentiebanden worden mogelijke gezondheidseffecten gemonitord? Over welke periode strekt de blootstelling zich tijdens het gezondheidsonderzoek uit? En hoe zijn de controlegroepen samengesteld? Is aan bewoners kenbaar gemaakt waar ze melding kunnen doen bij eventuele gezondheidsklachten?

Het uitvoeren van onderzoek naar eventuele gezondheidseffecten van elektromagnetische velden is geen taak van de gemeente. De Tweede Kamer heeft de Gezondheidsraad op 5 november 2019 gevraagd om op basis van actuele wetenschappelijke inzichten een advies uit te brengen over mogelijke gezondheidsrisico’s in relatie tot 5G. De vaste Commissie Elektromagnetische velden van de Gezondheidsraad zal hiervoor – in aanvulling op haar eerdere publicaties en adviezen – onder meer een overzicht en beoordeling geven van de (inter)nationale studies die op dit terrein zijn verricht. GGD Haaglanden heeft een informatiepagina geopend over 5G en Gezondheid. Met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en de telecomoperators zijn afspraken gemaakt over de communicatie ten aanzien van de uitrol van het nieuwe 5G-netwerk en eventuele gezondheidseffecten van de elektromagnetische velden.

6. Welke kosten (voor bv voorbereiden, faciliteren, installeren, onderhouden, meten en monitoren) van de experimenten met 5G in Den Haag komen voor rekening van de gemeente en/of de MRDH?

Telecombedrijven zijn verantwoordelijk voor het opereren van de 5G-proeflocaties waarvoor een vergunning is afgegeven door het Agentschap Telecom. De gemeente maakt daarmee geen directe kosten voor de 5G-experimenten. De gemeente Den Haag investeert wel in de ontwikkeling van slimme toepassingen in het Living Lab Scheveningen, waarbij gebruik wordt gemaakt van nieuwe technologieën. Het programma Smart The Hague beschikt over een jaarlijks budget van 446.000 euro om dit te faciliteren en te coördineren. Aanvullend heeft de Metropoolregio Rotterdam Den Haag een eenmalige subsidie van € 200.000 euro aan de gemeente verleend voor het ontwikkelen van toepassingen in het Living Lab Scheveningen. De kosten voor het meten van elektromagnetische velden zijn voor rekening van het Agentschap Telecom. Conform art. 191 van het Verdrag van Europa is Nederland verplicht om zich aan het voorzorgsprincipe te houden. De Gezondheidsraad stelde in 2008 dat het voorzorgsprincipe moet worden gehanteerd wanneer er sprake is van een plausibel risico en “als ten minste enkele erkende experts op het betreffende vakgebied zich zorgen maken over de dreiging. Op de website van de gemeente [2] staat: “De gemeente Den Haag volgt het kabinetsbeleid en de adviezen van de Gezondheidsraad. Hiermee past de gemeente Den Haag de aanbeveling ‘Voorzorg met rede’ toe van de Gezondheidsraad”.

7. Op welke wijze heeft het college zich ervan vergewist dat ten aanzien van de experimenten met 5G op Haags grondgebied het voorzorgsprincipe is toegepast?

Het college volgt het kabinetsbeleid en de adviezen van de Gezondheidsraad. Daarnaast is er overleg met GGD Haaglanden over 5G en gezondheid en met het agentschap Telecom over het meten van elektromagnetische velden bij de locaties in Den Haag.

8. De effecten van 5G zullen hier bovenop nog ingrijpender kunnen zijn vanwege haar karakter en de vele antennes die erbij komen. Is het college van mening dat de limieten voor blootstelling uit het Antenneconvenant 2010 op basis van het voorzorgprincipe vanwege de cumulatie van stralingsrisico’s strenger moeten worden? Zo nee, waarom niet?

Het college volgt het kabinetsbeleid en de adviezen van de Gezondheidsraad. Ook met 5G moet de optelsom van alle elektromagnetische velden nog steeds onder de internationaal aanbevolen blootstellingslimieten blijven.

9. Over de introductie van 5G bestaat maatschappelijke weerstand. Is het college bekend met bijvoorbeeld de sommatiebrief van Stichting Stop5GNL [4] aan Ministerie van EZK van 19 december 2019, en het initiatief van de vereniging Nationale Bond tegen Overheidszaken [5] om namens een paar duizend burgers de bewijslast van het voorzorgsprincipe ten aanzien van de privacy en gezondheid bij ingebruikname van het 5G netwerk collectief en juridisch bij telecombedrijven en beleidsmakers neer te leggen? Loopt de gemeente niet ook het risico door
bewoners en bezoekers aansprakelijk te worden gesteld vanwege het bloot stellen aan gezondheidsrisico’s? Zo nee, waarom niet?

Het college is bekend met de bovenstaande initiatieven. De gemeente handelt conform geldende wetgeving. De gemeente kan uiteraard altijd aansprakelijk worden gesteld. Bij een eventuele aansprakelijkheidstelling dient te worden bewezen dat de gemeente de zorgplicht niet in acht heeft genomen en dat er causaal verband is tussen het expliciet handelen van de gemeente en de ontstane schade.

10. Welke gemeentelijke inzet, goedkeuring en/of vergunningen zijn nodig voor de uitrol van 5G binnen Den Haag? Is het college van plan om mede n.a.v. de testresultaten (aanvullend) beleid te ontwikkelen voor het mogelijk maken van mobiele communicatie voor 5G, waaronder
antennelocaties, glasvezel- en elektriciteitskabels en verwijdering obstakels zoals bomen? Zo ja, wanneer ongeveer wordt hierover besluitvorming in de raad verwacht? Zo nee, waarom niet?

11. Welke maatregelen neemt de gemeente om te voorkomen dat de huidige antenne-installaties worden uitgerust met aanvullende zendapparatuur voordat 5G is geveild? Kunnen de telecomproviders zonder tussenkomst van de gemeente op bestaande en nieuwe antenneinstallaties nieuwe antennes (laten) plaatsen zoals massive mimo’s en small cells? Zo nee, welke toestemmingen/vergunningen zijn daarvoor nodig?

Antwoord op vraag 10 en 11:
De uitgangspunten voor de plaatsing van antennes zijn vastgelegd in het Nationaal Antennebeleid 2000. Volgens landelijke regelgeving is gemeentelijke goedkeuring en/of vergunning alleen noodzakelijk wanneer de antennes aan een vrijstaande antennemast worden bevestigd, op een dak hoger zijn dan 5 meter of hoger zijn dan 50 centimeter op straatmeubilair. Hiervoor is een Omgevingsvergunning nodig. De gemeente bespreekt jaarlijks het plaatsingsplan van de antennes met Monet, de vereniging die namens de grote telecomoperators de plaatsing van antennes afstemt met overheden. De gemeente onderzoekt in regionaal verband of het nodig / wenselijk is om aanvullend gemeentelijk antennebeleid te ontwikkelen. Naast een eventuele vergunning is er altijd toestemming van de eigenaar van een pand of object nodig bij het plaatsen van een antenne. De voorgenomen implementatie van de Europese Telecomcode in de Telecommunicatiewet gaat naar verwachting voorschrijven dat een overheid moet instemmen met ‘redelijke verzoeken’ van telecombedrijven voor het gebruik van publieke infrastructuur (overheidsgebouwen, maar ook lichtmasten en ander straatmeubilair) voor het plaatsen van antennes. Werkzaamheden voor het aanleggen van een telecommunicatienetwerk in de openbare ruimte en de ondergrond worden gereguleerd door de Telecommunicatieweten de hierop gebaseerde Telecommunicatieverordening van de gemeente Den Haag. Voor de uitrol van 5G in Nederland worden de frequentiebanden van 5G geveild. Deze veiling is een nationale aangelegenheid en een verantwoordelijkheid van het ministerie van EZK. Bij het Agentschap Telecom (onderdeel van het ministerie van EZK) kunnen telecombedrijven een tijdelijke experimenteervergunning aanvragen. De gemeente heeft hier geen rol in.

12. Het RIVM concludeert in een recent onderzoek [5] t.a.v. 5G in de (nabije) toekomst, dat “de vraag welke sterktes van de EMV er in de leefomgeving zullen kunnen optreden nu moeilijk te beantwoorden is. Daarnaast zijn de meetprotocollen voor de maximaal mogelijke blootstelling complexer en tijdrovender geworden en vereisen extra informatie van de provider. Dit hangt mede samen met het dynamische karakter van de blootstelling en heeft mogelijk gevolgen voor het toezicht en de handhaving in de toekomst.” Is het college van mening dat zolang de meettechniek onvoldoende is het gebruik van de 5G-techniek niet verder kan worden uitgerold? Zo nee, hoe wordt de handhaving dan vormgegeven?

Het college volgt op dit punt het landelijke beleid. Het Agentschap Telecom houdt toezicht op de handhaving van de Telecommunicatiewet en ontwikkelt protocollen voor het meten van de blootstelling aan elektromagnetische velden.

Het college van burgemeester en wethouders,
de secretaris a.i., de wnd. burgemeester,
Ilma Merx Johan Remkes

Noten:
[1] https://denhaagfm.nl/2020/02/09/scheveningen-proeftuin-voor-experimenten-met-5g-netwerk/
[2]: https://www.denhaag.nl/nl/bestuur-en-organisatie/projecten-en-themas/informatie-over-5g-in-den-haag.htm
[3] https://ehtrust.org/resources-to-share/directory-of-emf-resources/
[4] https://www.stop5gnl.nl/blog/2020/01/31/verzoek-aan-kamerleden-om-sommatiebrief-te-betrekken-bij-het-debat-van-6-februari/
[5] https://www.bondoverheidszaken.nl/5G_Aansprakelijkheid.html