De nieuwe attractie van Legoland op de Scheveningse boulevard slaat een flink gat in de gemeentebegroting, betoogt Peter Bos, raadslid van de Haagse Stadspartij. Nu de bouw is afgerond en de attractie binnenkort open gaat is het tijd om de balans op te maken.
Volgens Peter Bos staat de teller op dit moment op € 8,4 miljoen die de gemeente moet bijdragen om de financiële gaten te dichten. Het is niet voor het eerst dat de gemeente moet opdraaien voor tekorten bij bouwprojecten, maar, in tegenstelling tot projecten als Amare of de fietsenstalling onder het KJ-plein, gaat het hier om een commerciële attractie, waardoor sprake is van staatssteun.
Peter Bos: “Toen we in 2017 in de gemeenteraad spraken over Legoland heb ik uitdrukkelijk gewaarschuwd voor de risico’s en de gammele erfpachtconstructie. Het is wrang om te zien dat het voorspelde fiasco is bewaarheid”.
De recente Programmarekening 2019 van de gemeente geeft voor het eerst een inkijkje in het financiële debacle. De afschrijvingskosten van € 6,25 miljoen zijn in 2017 onterecht buiten beschouwing gelaten en blijven de komende 40 jaar op de begroting drukken. Ook blijkt dat er voor € 1,7 miljoen extra kosten worden verwacht vanwege problemen met de aannemer en de projectontwikkelaar.
In schriftelijke vragen vraagt Peter Bos het college om opheldering. Bos: “De gemeenteraad is in 2017 door de wethouders Revis en Klein in de maling genomen. De financiële constructie is in elkaar gestort en de gemeente moet bloeden. De lachende derden zijn een gokbedrijf (Sir Winston) en een multinational (Legoland) die voor een appel en een ei een nieuwe attractie in de schoot geworpen krijgen.”
De komst van Legoland leidde in 2017 al tot een collegecrisis. Twee collegepartijen (PvdA en HSP) keerden zich tegen het plan, vanwege de risico’s en het bevoordelen van commerciële partijen.
Verder vraagt Bos of er een relatie is met het integriteitsonderzoek waardoor een topambtenaar en een projectdirecteur moesten vertrekken.
Schriftelijke vragen: Kosten Legoland
Indiener: Peter Bos (Haagse Stadspartij)
Datum: 2 juli 2020
Aan de voorzitter van de gemeenteraad,
De opening van het Legoland Discovery Centre op de Scheveningse boulevard heeft opnieuw vertraging opgelopen. Ditmaal vanwege Corona. De attractie is gevestigd in een ondergrondse ruimte die in opdracht van de gemeente is gebouwd. Uit de beantwoording van technische vragen over de Programmarekening 2019 blijkt dat de onderbouw van Legoland voor een bedrag van € 9.375.000,- op de gemeentelijke balans staat. Hierover stel ik overeenkomstig artikel 30 van het Reglement van orde de volgende schriftelijke vragen:
1. De onderbouw van de nieuwbouw tbv Legoland is in erfpacht uitgegeven aan Sir Winston. Uit de beantwoording van technische vragen over de programmarekening (RIS305435) blijkt dat de grond voor een waarde van €3.125.000,- op de gemeentelijke balans staat en de opstal voor een waarde van €6.250.000,-. Is dit juist? Zo nee, waarom niet?
Dit is juist.
2. Op de grond wordt niet afgeschreven. De opstal wordt in 40 jaar lineair afgeschreven voor een bedrag van €156.250,- per jaar. Is dit juist?
Dit is juist.
3. Voor de in erfpacht uitgegeven opstal is in 2017 afgesproken dat de gemeente jaarlijks een erfpachtcanon ontvangt van Sir Winston tegen een percentage van 1,6%. Dit betekent dat de gemeente jaarlijks €100.000,- ontvangt. Is dit juist? Zo nee, waarom niet?
Dat is juist. NB dit betreft alleen de opstalcomponent.
4. De jaarlijkse erfpachtcanon dient ter dekking van de kapitaallasten van de gemeente bestaande uit rente en afschrijving van de opstal. Is het juist dat de gemeentelijke rekenrente momenteel 1,1% bedraagt? Zo nee, waarom niet?
De gemeentelijke rekenrente oftewel de omslagrente bedraagt momenteel 1,5%.
5. Betekent dit dat voor de in erfpacht uitgegeven opstal dit jaar een bedrag van €68.750,- aan rentekosten geldt en dat dit jaarlijks minder wordt vanwege de dalende boekwaarde als gevolg van de jaarlijkse afschrijving afhankelijk van de rekenrente? Zo nee, waarom niet?
Nee, de omslagrente bedraagt 1,5%. Dit betekent voor 2020 een bedrag van € 93.750,- aan rentekosten. De rentekosten worden ieder jaar minder door jaarlijkse afschrijving.
6. De erfpachtconstructie voor de opstal leidt uitgaande van de gegevens voor 2020 tot de volgende uitkomsten:
Inkomsten: Erfpachtcanon 100.000,-
Kosten: Rentekosten 68.750,-
Afschrijving 156.250,-
Totale kosten 225.000,-
Tekort 2020 125.000,-
Aangezien de afschrijvingstermijn 40 jaar bedraagt zal de gemeente nog 40 jaar verlies lijden op de erfpachtconstructie voor de onderbouw die met Sir Winston is afgesproken. Dit verlies kan enigszins fluctueren omdat de rekenrente kan fluctueren en het canonpercentage om de 5 jaar gewijzigd kan worden. Is dit juist? Zo nee, waarom niet?
Nee, het verwachte tekort in 2020 is € 150.000. Het verlies wordt in ieder geval ieder jaar minder door afschrijving en kan meevallen door de jaarlijks te indexeren canon. NB in casu zijn niet de “Herziening Algemene Bepalingen voor de uitgifte en Aanvullende Algemene Regels voor de heruitgifte in erfpacht van gronden der gemeente ’s-Gravenhage” van toepassing, maar de “Algemene voorwaarden voor de uitgifte in erfpacht van gronden van de gemeente “s-Gravenhage in het contractgebied Scheveningen”. Deze Scheveningse voorwaarden kenmerken zich door een vast canonbedrag.
7. Met het raadsbesluit van 16 februari 2017 (RIS296257) is besloten dat de gemeente € 455.000,- bijdraagt aan de ontwikkeling van Legoland. Het negatieve plansaldo van € 455.000,- is opgebouwd uit het negatieve saldo van de grex van € 105.000,- , een risicoreservering ten behoeve van de grex van € 50.000,- en € 300.000,- rentelasten gedurende de bouw. Is dit juist?
Ja.
8. Wat is de meest actuele stand van de grondexploitatie, de risicoreservering en de rentelasten?
De meest actuele stand van de grondexploitatie is nu – € 106.000,- NCW. De totale rentelasten voor de grondexploitatie zijn € 63.606,- (die zijn onderdeel van het nadelig resultaat). Er zijn geen risico’s meer voor de grondexploitatie.
9. Voor de gemeentelijke bouwexploitatie Herontwikkeling Vitalizee bedroeg het geprognosticeerd saldo € 0,- in 2017. Wat is de meest actuele stand van de bouwexploitatie?
€ 0 (de bouwexploitatie is eind 2019 afgesloten met een tekort van € 1,7 mln., zie over dit bedrag het antwoord op vraag 14).
10. Het project Vitalizee/Legoland wordt volgens het Accountantsrapport (RIS305224) en de beantwoording van technische vragen hierover afgesloten met een tekort van € 1,7 miljoen. Dit betreft € 0,8 miljoen voor meerkosten (o.a. voor het opslaan van een monument), tegemoetkoming voor de verlate levering en juridische kosten. Die laatste post heeft te maken met een geschil over de voorwaarden uit de Samenwerkingsovereenkomst met de aannemer over de aanneemsom. Voor dit geschil is een reservering van € 0,9 miljoen opgenomen (arbitrageprocedure ingesteld). Is dit juist? Zo nee, waarom niet?
Het geschil betreft de hoogte van de aanneemsom van de bovenbouw. Voor de bovenbouw is een turnkey-overeenkomst afgesloten met de afnemer HVS. Gemeente en HVS verschillen van mening inzake de toerekening van kosten aan de bovenbouw. Hiervoor is een bedrag bij een notaris in depot (de genoemde € 0,9 miljoen) geplaatst door HVS en afhankelijk van de arbitragezaak komt dit bedrag niet, deels of geheel naar de gemeente toe.
11. De arbitrage heeft volgens de gemeente geen betrekking op de problemen met het kelderdak. Is dit juist? Zo nee, waarom niet?
De arbitrage heeft zoals volgt uit antwoord op vraag 10 inderdaad geen betrekking op het kelderdek. De gemeente heeft de ontwikkelaar van het gebouw, waaronder het kelderdek in gebreke gesteld en gesprekken over de wijze van nakoming lopen.
12. Hoe worden de problemen met het kelderdak opgelost, wie betaalt daarvoor de rekening en voor welk bedrag?
Zoals gesteld is de ontwikkelaar in gebreke gesteld. Momenteel wordt onderzocht wat de gebreken precies inhouden en wat de mogelijke oplossingsrichtingen zijn. Uitgangspunt is dat de ontwikkelaar aansprakelijk wordt gesteld voor de door de gemeente en gebouweigenaar te lijden schade.
13. De gemeente Den Haag is opdrachtgever van de bouw van Legoland, Sens Real Estate de ontwikkelaar en Stebru de aannemer. Tussen welke partijen loopt er nu een geschil over de aanneemsom en waarover gaat dat precies?
Tussen deze partijen loopt geen geschil over de aanneemsom. Het geschil over de aanneemsom is tussen gemeente en HVS, zie ook antwoord vraag 10.
14. In antwoord op schriftelijke vragen (RIS296862) stelde het college in 2017:
“Het risico voor hogere bouwkosten van de onderbouw is bij SENS neergelegd. Dit is de uitkomst van onderhandelingen. (..) Voor de onderbouw geldt een vaste prijsafspraak waarbij eventuele voordelen en nadelen voor rekening van SENS zijn.”
Hoe kan het dat de gemeente het project desondanks heeft afgesloten met een tekort van 1,7 miljoen voor meerkosten, verlate levering en een geschil met de aannemer?
Voor de onderbouw gold inderdaad een vaste prijsafspraak. Van het genoemde tekort van € 1,7 miljoen staat zoals eerder aangegeven, ten behoeve van de bovenbouw, een bedrag van € 0,9 miljoen in depot en afhankelijk van de arbitragezaak komt dit bedrag niet, deels of geheel naar de gemeente toe. (zie ook antwoord vraag 10). Daarnaast zit hier een bedrag van ruim 0,13 miljoen in die de gemeente nog gaat ontvangen. De resterende circa 0,64 miljoen kan worden verklaard door onder meer hogere juridische kosten en extra meerwerk vanuit de gemeente, waaronder vertraging verwijderen monument en zaken in de openbare ruimte.
15. Al met al lijkt de ontwikkeling van Legoland de gemeente inmiddels al veel extra geld te hebben gekost. De totale bijdrage van de gemeente is ondertussen gestegen van €455.000,- naar €8.450.000,-:
Raadsbesluit 2017: 455.000,-
Afschrijvingskosten opstal 6.250.000,-
Afsluiting project 1.700.000,-
Totale bijdrage 8.405.000,-
Is het college met mij van mening dat gebleken is dat de ontwikkel- en financieringsconstructie zoals die destijds is opgetuigd zeer risicovol is gebleken en niet had moeten worden ingezet? Zo nee, waarom niet?
Zoals reeds bekend was het ten tijde van de besluiten niet gangbaar om in die gevallen waar sprake was van opstal in erfpacht op basis van canonbetaling, af te schrijven over de opstal. Op verzoek van de gemeente Den Haag, mede naar aanleiding van de besluiten inzake het project Vitalizee, heeft de commissie BBV (zie ook RIS299307) een uitspraak gedaan hoe boekhoudkundig met dergelijke gevallen om te gaan. Dit heeft er toe geleid dat er in deze gevallen (dus niet alleen in het geval van Vitalizee) afgeschreven moest gaan worden over de opstal op de gemeentelijke balans. Weliswaar leidt dat in de eerste 40 jaar tot een tekort, doch daar staat tegenover dat de inkomsten na 40 jaar blijven voortduren, waarmee een voordeel ontstaat omdat de gemeente geen financieringslasten meer heeft. Voorbedoelde afschrijving in 40 jaar is geen bijdrage, doch een uitvloeisel van de financiële regelgeving. Indien ten tijde van de besluitvorming er duidelijke regelgeving was geweest was dit op een andere wijze inzichtelijk gemaakt bij het voorleggen van de besluitvorming. Vwb de andere overschrijdingen/risico’s zie antwoord vraag 14.
16. Door de gemeentelijke bijdrage van ruim 8 miljoen is sprake van een veel hoger bedrag aan staatssteun dan de €455.000,- die in 2017 werd voorgespiegeld. Deelt het college deze mening? Zo nee, waarom niet?
De € 455.000,- is geen staatsteun, maar het saldo van de grond- en bouwexploitatie. Daarnaast is het college van mening dat de extra afschrijvingskosten van de opstal niet als een bijdrage kunnen worden gezien. Zie ook antwoord vraag 15
17. Wat was de rol van de vanwege het integriteitsonderzoek (RIS305203) vertrokken topambtenaar bij de totstandkoming van de financieringsconstructie en de onderhandelingen met de diverse bij het project Vitalizee/Legoland betrokken partijen in de aanloop naar de besluitvorming in 2017?
De bedoelde ambtenaar was hierbij betrokken in zijn rol als directeur.
Het college van burgemeester en wethouders,
de secretaris a.i., de burgemeester,
Ilma Merx Jan van Zanen