Dinsdag 5 september mocht ik samen met de Haagse Mug een discussieavond over drang en dwang in de bijstand organiseren. Het was een boeiende en drukbezochte avond. Ik heb veel punten gehoord waar ik in mijn raadswerk verder mee aan de slag kan. In de dienstverlening aan Haagse bijstandsgerechtigden lijkt de menselijke maat soms ver te zoeken en ook het gebrek aan maatwerk leidt te vaak tot onwenselijke situaties.
Werken met behoud van uitkering
Sinds de invoering van de Participatiewet op 1 januari 2015 zijn gemeenten verplicht om een tegenprestatie van bijstandsgerechtigden te vragen. Verplicht vrijwilligerswerk dus. Daarnaast moeten bijstandsgerechtigden in het kader van hun re-integratie op de arbeidsmarkt vaak ‘werken met behoud van uitkering’. In de meeste gevallen zijn dit geen leerwerkplekken waar mensen een nieuw vak leren. Meestal gaat het om het onbetaald moeten uitvoeren van routinematige werkzaamheden. Op deze manier kunnen bijstandsgerechtigden zogenaamde ‘werknemersvaardigheden’ opdoen. Denk hierbij aan zaken als goedemorgen zeggen tegen collega’s en verplicht samen met hen lunchen tot het wennen aan een arbeidsritme.
Bizarre voorbeelden
Dit kan zonder voldoende maatwerk in de praktijk tot schrijnende situaties leiden. Bijvoorbeeld een bouwvakker die na dertig jaar werken door een faillissement op straat komt te staan en na de WW in de bijstand belandt. Voor deze bouwvakker is het volslagen onduidelijk waarom hij met onbetaald werk dit soort werknemersvaardigheden moet opdoen. Of wat te denken van de Haagse straatvegers die na ontslag in de bijstand terecht zijn gekomen vervolgens met behoud van uitkering hun oude werk moesten gaan doen? Deze straatvegers zijn inmiddels gelukkig weer door de gemeente in dienst genomen. Maar dit soort voorbeelden onderstrepen maar al te duidelijk waar gebrek aan maatwerk bij re-integratietrajecten toe kan leiden.
Drang-en-dwang-beleid
Werken met behoud van uitkering past helaas helemaal in de beleidsvisie die tegenwoordig dominant lijkt te zijn. Vroeger werd de bijstand nog gezien als een sociaal vangnet voor mensen die dat nodig hadden. Vandaag de dag lijkt een uitkering steeds meer verworden tot een gunst. Iedereen moet nuttig zijn. En – desnoods met drang en dwang – opgejaagd worden naar werk. Ook als er helemaal geen passend werk voor deze mensen is. Of wanneer de re-integratietrajecten waarin bijstandsgerechtigden (met behoud van uitkering) moeten werken helemaal niet tot een betaalde baan leiden. Werk je niet mee? Dan wordt je uitkering stopgezet. Gelukkig is er ook verzet tegen dit drang-en-dwang-beleid.
Inzichten en praktische tips
Voor het eerste deel van de avond had ik sprekers van twee organisaties uitgenodigd die actief bezig zijn met het verzet tegen werken met behoud van uitkering. Er was iemand aanwezig namens de nationale campagne ‘Stop werken zonder loon’ van de vakbond FNV. En er was een activist van basisorganisatie ‘Doorbraak’. Zij voeren van onderop actie tegen wat zij ‘dwangarbeid’ noemen. Beide sprekers deelden hun probleemanalyse met ons en vertelden hoe zij vanuit hun organisatie strijden tegen onbetaald werk door bijstandsgerechtigden. Dit leverde niet alleen interessante inzichten op (Wie heeft er bijvoorbeeld baat bij een reserveleger van gratis arbeidskrachten of wat betekent werken zonder loon nu precies voor het aanbod aan betaalde banen?), maar ook praktische tips voor mensen in de bijstand die verplicht worden om deel te nemen aan dit soort trajecten. Zo sta je sterker als je goed georganiseerd bent en je rechten kent. En kan het helpen als je de publiciteit zoekt met je verhaal (of hiermee dreigt) en mag je ter ondersteuning altijd iemand meenemen naar de gesprekken met de bijstandsconsulent.
Interessante discussie met de zaal
Interessante en nuttige informatie. Het meest interessante deel van de avond was wat mij betreft de discussie met de zaal. Deze begon nadat ik kort wat had verteld over de situatie in Den Haag. In Den Haag hebben we als eerste grote stad afspraken met de FNV gemaakt om werken zonder loon en arbeidsverdringing tegen te gaan. Ook wat betreft de tegenprestatie, die in Den Haag tot nu toe gelukkig aan slechts een handjevol mensen is opgelegd, lijkt het in verhouding met andere steden niet zo slecht te gaan. We hebben hier gelukkig niet zo’n repressief beleid als bijvoorbeeld in Rotterdam waar een Leefbaar wethouder de scepter op dit dossier zwaait. Toch bestaat ook in Den Haag een verplichte wederkerigheid waardoor betaald werk verdrongen kan worden. Ook kan er het nodige worden aangemerkt op de kwaliteit en effectiviteit van re-integratietrajecten.
Na deze introductie was het woord aan de zaal. Waar veel bijstandsgerechtigden zaten die uit eerste hand ervaringen met het Haagse bijstandsbeleid met ons konden delen. Uit de bijdragen vanuit de zaal bleek dat de papieren werkelijkheid nogal eens verschilt van de praktijk. Veel mensen uit de zaal gaven aan het gevoel te hebben denigrerend te worden behandeld door de dienst sociale zaken en werkgelegenheid. Ook op kwaliteit van de dienstverlening werd door de aanwezige bijstandsgerechtigden het nodige aangemerkt: uitzichtloze trajecten, consulenten die de regels niet kennen en ‘Vier keer bellen en vier keer een ander verhaal horen’. Maar er werden niet alleen problemen gedeeld, er werd ook in oplossingen gedacht. Zo werd bijvoorbeeld het idee geopperd om een zwarte lijst te maken van bedrijven die zichzelf verrijken door bijstandsgerechtigden met behoud van uitkering voor hen te laten werken. Of om de zorgsector meer te betrekken bij het bijstandsbeleid.
Meer maatwerk
Wat ik van deze avond meeneem is dat er nog flink wat valt te verbeteren aan de dienstverlening van sociale zaken en werkgelegenheid. Bijstandsgerechtigden horen net als elk ander met respect te worden behandeld. Re-integratietrajecten moeten daadwerkelijk een bijdrage leveren aan de kansen op de arbeidsmarkt. Gebeurt dat niet, dan is het niets meer dan statistiekpolitiek, die vaak ten koste gaat van de gezondheid en het psychische welbevinden van de mensen die in deze trajecten worden gedwongen. Dit betekent; meer maatwerk en de menselijk maat centraal. De komende tijd zal ik me in mijn raadswerk sterk maken om de kwaliteit van de dienstverlening van sociale zaken verder te verbeteren. Ook ga ik door met mijn bijstand spreekuur waar bijstandsgerechtigden welkom zijn om ervaringen en misstanden te delen en informatie te vragen over het Haagse bijstandsbeleid.
Het volgende bijstandspreekuur is maandag 2 oktober om 18.30 op de fractiekamer van de Haagse Stadspartij in het stadhuis! Bij voorkeur van te voren aanmelden via fractie@haagsestadspartij.nl